އައްބާސީ ދައުލަތް ހެދިބޮޑުވުން
(އުފެދިގެން އައިގޮތް)
ކީރިތި ރަސޫލާ މިދުނިޔެދޫކުރަށްވައި ސުވަރުގެ ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނަށް ފަހު މިއުންމަތުގެ މައްޗަށް ޚަލީފާއަކު އައްޔަން ކުރައްވާފަ އެއްނޫނެވެ. އެކަން އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ދޫކޮށްލެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދަސްކޮށްދެއްވާފައިވާ ފުރިހަމަ ރިވެތި އަޚުލާޤާއި ސުލޫކުގެ މަތިވެރިކަން އެތައްގުނައަކަށް ހާމަވެގެންދިޔައީ އަބޫބަކުރުގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނު ފުރިހަ އިންތިޒާމީނިޒާމާއި މީސްތަކުން އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުންނެވެ. އެއަށްފަހު ޢުމަރުގެފާނު ދެންއުޘްމާނުގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނެވެ. އުޘްމާނުގެފާނު ޚަލީފާކަމުގެ ދައުރުގައި ޢައްބާސްގެފާނު އަވަހާރަވީއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ ބެއިފުޅުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ފާހަނގަ ކޮށްލެވޭ އެއްބޭފުޅަކީ އަބުދުﷲ ބިން ޢައްބާސްއެވެ.
އުޘްމާނުގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އަހަރުވެގެން ދިޔުމުން ބައެއްމީހުންގެ ހިތުގައި، ޚަލީފާކަމުން ޢުޘްމާނުގެފާނު ޢަޒަލުކުރުމަށްފަހު ޢަލީގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިޚްތިޔާރު ކުރުމުގެ ޝުޢޫރުތަކެއް އުފެދިގެން ދިޔައެވެ. އަދި މިފިތުނާގައި މިބައިމީހުންގެ ޢަދާވާތްތެރިކަމާއި ނަފްޞުގައި ފޮރުވިފައިވާ ނުބައިކަން ފައުޅުކޮށް ނުޙައްޤުން ޢުޘްމާނުގެފާނު ޝަޙީދުކުރިއެވެ. މިގޮތުން އުފެދުނު ފިތުނަވެރިކަމުގެ ތެރޭގައި ޢަލީގެފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރުވަން މަސައްކަތްކުރިމީހުންނަށް ކާމިޔާބުލިބުނީ، ޢަލީގެފާނު ޚަލީފާކަން ނޫންއެހެންގޮތެއް ނެތިގެން އެކަން ޤަބޫލްފުޅު ކުރެއްވީމައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު ހޭދަކުރެއްވީ ދެކޮޅުވެރިންނާއި ހަނގުރާމަ ކުރެއްވުމާއިގެން، ބަޞަރާއާއި، ނަހުރުވާނާއި ޞިއްފީނުގައެވެ.ޢަލީގެފާނު ޝަހީދުވުމުން ޝީޢީން އެކަލޭގެފާނުގެ މަޤާމަށް ދަރިކަލުން އަލްހަސަން ބިން ޢަލީ އައްޔަން ކުރިއެވެ. ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނަށް މުސްލިމުންގެޙާލަތު ވިސްނިވަޑައިގެން ޞުލްހައަށްޓަކައި ޚަލީފާކަމުން ތަނާޒުލް ވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.
ހިޖުރައިން 40 ވަނައަހަރު މުއާވިޔަތުގެފާނު އުމަވީދައުލަތުގެ ބިންގާއެޅުއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށްފަހު އިސްލާމީ ޚިލާފަތަކީ ވިރާސީ ރަސްކަމަކަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވުމަށްފަހު ދަރިކަލުން ޔަޒީދުބިން މުޢާވިޔާއަށް ބައިއަތު ހިތްޕެވުމުގެ ނަތިޖާއަކަށް ވެގެންދިޔައީ އިސްލާމި ކަންކޮޅުތަކުގައި، މަދިނާ، މައްކާ، ކޫފާގައި ފިތުނައާއި ހަމަނުޖެހުން އުފެދިގެންދިޔުމެވެ. މަދީނާގެ އަހުލުވެރީން ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔާ އަޒުލުކުރުމަށް އެދެމުންދިޔައެވެ. މިކަމުގައި ކުރިއަށް ތިއްބެވީ އަންޞާރިއްޔަ ބޭކަލުންގެ ދަރިދަރިކަލުންނެވެ. ކޫފާގައި ތިބި ޝީޢީން ހުސައިންގެފާނަށް ބައިއަތު ހިފުމަށް ބޭނުންވިއެވެ.
ހަމައެދުވަސްވަރު މުޙައްމަދު ބިން ޢަލީ އަބުދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނަށް ޚަލީފާކަމަށް ބައިއަތު ހިއްޕެވުނީ އުމަވީ ދައުލަތުގެ ކަންތައް ހަމަޖެހުމުންނެވެ. މުޙައްމަދު ބިން ޢަލީ އަވަހާރަ ވުމުން ޝީޢީންގެ ފިކުރުތައް މުޅީންބަދަލުވެ އޮޅުންބޮޅުން ގަނޑަކަށްވެގެން ދިޔައެވެ. މިގޮތުން ޙުސައިންގެ ފާނަށްފަހު ދަރިކަލުން ޒައިނުލް ޢާބިދީން އެބައިމީހުންގެ ވެރިއަކު ކަމުގައި ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. އެކަލޭގެފަނު ވަނީ ޔަޒީދު ބިން މުޢާވިޔާ އާއި ޢަބުދުލް މަލިކު ބިން މަރުވާނަށް ޚާލީފާ ކަމަށް ބައިއަތު ހިއްޕަވާފައެވެ.
މިފަދަ އޮޅުންބޮޅުން ގަނޑެއްގެތެރޭގައި މިބައިމީހުންވަނިކޮށް ޢައްބާސީ ދައުލަތް ވުޖޫދަށް އައުމުގެ ކުލަވަރު ފެންނަންފަށައިފިއެވެ. އައްބާސީ ދަރިކޮޅު ފެތުރިގެން ދިޔައީ ޢައްބާސްގެފާނުގެ ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދޮއްޓަށް ހުންނެވި، ޢަލީ ބިން އަބުދުﷲ ބިން ޢައްބާސްގެފާނު ފަރާތްޕުޅުންނެވެ. ފުރަތަމަފަހަރަށް ޚަލީފާކަމުގެ ރޫޙު އުފެދިގެން ދިޔައީވެސް ޢަލީ ބިން އަބުދުﷲ ޢައްބާސްގެފާނު އުމަވީދައުލަތުގެ ޚަލީފާ އަލްވަލީދުބިން ޢަބުދުލް މަލިކު، އެކަލޭގެފާނު ހުމައިމިއްޔާއަށް ފޮނުއްވާފައި ހުންނަވަނިކޮށް، ޢައްބާސީންނަށް އިސްލާމި ޚިލާފަތު ފޮރޮޅާއިލުމުގެ ޚިޔާލު އުފެދުމުންނެވެ. އަދި މިކަމާއި ޚިޔާލްހޯއްދެވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ފެއްޓެވިއެވެ.
މުޙާއްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން ޢާބުދުﷲ ބިން ޢައްބާސަކީ ޢައްބާސީންގެ ތެރޭގައި އެއިރު ހުންނެވި އެންމެ ސިކުނޑި ތަނަވަސް އަދި އެމީހުންގެ ރައީސްމެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މަޝްވަރާއަކީ ވެރިކަމުގެ ބާރު އެބައެއްގެ އަތުން އަނެއްބައަކަށް ފޮރޮޅާލުމަށްޓަކައި ދުރާލަ އެކަމަށް ރާވައި ތައްޔާރުވާންޖެހޭނެކަމެވެ. އަހުލުބައިތުންނަށް ވެރިކަމުގެ ބާރުހޯއްދަވައި ދެއްވުމަށް، ދުޢާތުންތަކެއް ހޯއްދަވައި ދެއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ތާޢީދު ކުރައްވާ ބޭފުޅުންގެ އަރިހުން އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަދި މިބޭފުޅުން ހޯއްދަވާއިރު އަހުލުބައިތުންގެ ވަކިބަޔަކު ކަނޑަނޭޅުމަށް އެންގެވީ ބަނީއުމަށްޔަތު ވަންހައިގެ މީހުންނަށް އެކަން އެގިއްޖެނަމަ ނަތީޖާ މާރަގަޅު ނުވާނެތީއެވެ. އަދި މިދަޢުލަތުގެ ދަޢުވަތު ފެތުރުމަށްޓަކައި އެންމެރަގަޅު މަރުކަޒެއްކަމުގައި އެކލަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީ ކޫފާއަޢި ޚުރާސާނުގެ ރަށްތައްކަމަށެވެ. އަދި ދުޢާތުން ޚުރާސާނަށް ފޮނުއްވަމުން ޢަލީ ބިން ޢަބުދުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ. އެތަނުގައި ވަރަށްގިނަ ބަޔަކުވެއެވެ. އެއީ ތަނަވަސް މޭމަތިތަކެއްގެވެރި ސަލާމަތްހިތްތަކެއްގެ ވެރިބައެކެވެ.
ޢުމަވީ ދައުލަތް ވައްޓާލައި ޢައްބާސީން އެމިހުންގެ ޙަރަކާތްތައް ފެށީ އަލްކޫފާގައެވެ. އެއީ ޢައްބާސީދައުލަތުގެ ފުރަތަމަ ވެރިރަށެވެ. ނަމަވެސް ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޒަމާނުގައި މިރަށުގައި ދީނީ، ޞިޔާސީ ހަމަނުޖެހުންތަކާއި ކުރިމަތިލާންޖެހުނެވެ. އޭގެތެރޭގައި އިސްމާޢިލީންގެ ހަރަކާތްތަކާއި ޤަރާތިމީންގެ ހަރަކާތްތައް ފާހަނގަކުރެވެއެވެ.
ޞިއްރު ޖަމްޢިއްޔާ:-
ޢައްބާސީދައުލަތުގެ ޞިއްރު ޖަމްޢިއްޠާ އެކުލަވައިލެވުނީ ޢަލީ ބިން ޢަބުދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ދުނިޔޭގައި ހުންނަވަނިކޮށް ހިޖުރައިން 2 ވަނަ ޤަރުނުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވހާރަވީ ހިޖުރައިން 117 ނުވަތަ 118 ވަނަ އަހަރުއެވެ. ބައެއްރިވާޔަތްތަކުގައި ހިޖުރައިން 114 ވަނައަހަރު ކަމަށްވެއެވެ. އެއިރު އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވި އަލްހުމައިމާގައެވެ. އަދި ބަނީ އުމައްޔަތރު ވަނހައިގެ ޚަލީފާއަކީ ޢުމަރު ބިން އަބުދުލް އަޒީޒުއެވެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުލަތް ފެތުރުމަށްޓަކައި މައިގަނޑުދެމަރުކަޒެއް ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ. ފުރަތަމަ މަރުކަޒަކީ ކޫފާއެވެ. އަދި މިދައުވަތުގެ މުޢާސަލާތީ ކަންތައް ހިގަމުންދިޔައި ކޫފާގައެވެ. މައިސަރާ މަވްލާ ޢަލީ ބިން އަބުދުﷲ ހުންނެވީވެސް ކޫފާގައެވެ. ދެވަނައީ ޢައްބާސި އަދުލަތުގެ ޙަޤީޤީ މަރުކަޒު ކަމުގައިވާ ޚުރާސާނެވެ. ޢަލީ ބިން އަބުދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ޚުރާސާނަށް މުޙައްމަދު ބިން ޚުނައިސާއި އަބޫ ޢިކުރާމާ އައްޞިރާޖު ފޮނުއްވައި ބާރަ ނަޤީބުން އިޚުތިޔާރު ކުރެއވިއެވެ. މިބެއިކަލުން ނަކީ: .
9- އަލްޤާސިމް ބިން މުޖާޝިޢު އައްތަމީމީ | 5- ޢީސާ ބިން އަޢުޔުނު އަލްޚުޒާޢީ | 1- ސުލައިމާން ބިން ކަޘީރު އަލްޚުޒާޢީ |
10- އަބޫ ދާޥޫދު ޚާލިދު ބިން އިބުރާހީމް އައްޝައިބަނީ | 6- ޤަޙްޠަބާ ބިން ޝަބީބު އައްޠާއީ | 2 - މާލިކު ބިން އަލްހައިޘަމް އަލްޚުޒޢީ |
11- ޢަބޫ ޢަލީ އަލްހަރަވީ ޝުބުލު ބިން ޠަހްމާނު އަލްޙަނަފީ | 7- ލާހިޒު ބިން ޤުރައިޟް އައްތަމީމީ | 3- ޠަލްޙަތު ބިން ޒުރައިޤު އަލް ޚުޒާޢީ |
12- ޢިމްރާން ބިން އިސްމާޢީލް އަލްމުޢައިޠީ | 8- މޫސާ ބިން ކަޢްބު އައްތަމީމީ | 4- ޢަމްރު ބިން އަޢުޔުނު އަލްޚުޒާޢީ |
މިބައިމީހުންގެ ކަންތަކަށް ފަސޭހަ ކުރުމަށްޓަކައި މަޝަވަރާކޮށް ވާހަކަ ދެއްކުމަށްޓަކައި އިތުރު 70 މީހުން އިޚްތިޔާރުކުރިއެވެ. މުހައްމަދު ބިން ޢަލީ އެބައިމީހުންގެ މަސައްކަތް ކުރިއައްގެންދާންވީގޮތުގެ ނާރެހެއް ކުރުއްސެވިއެވެ. އަދި ދުޢާތުންއެމީހުންގެ މަސައްކަތާއިގެން ހިޖުރައިން 2 ވަނަ ޤަރުނާއިހަމައަށް (132) އަށް ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުވަތުގެ މުއްދަތު ބެހިގެންދިޔަ ފުރަތަމަ މަރުޙާލާ ފެށުނީ ހިޖުރައިން ފުރަތަމަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ ޢުމަވީ ދައުލަތުގެ ބާރުގެ ދުވަސްވަރެވެ. އުމަވީ ޢައިލާގެ ތެރޭގައިވާނީ އެކުވެރިކަމާއި އެއްބައިވަންތަކަމަށް ވީއިރު، ޚުރާސާނުގައި ތިބި ސިފައިންގެ މެދުގައި ޤަޢުމީ އަސަބިއްޔަތެއް އުފެދިފައެއް ނުވެއެވެ. 27އަހަރަށް ދެމިގެންދިޔަ ފުރަތަމަ ދައުރު ނިމިގެން ދިޔައީ ޞުލްހް މަސްލަސް ކަމާއެކީގައެވެ. ދެވަނަ މަރުހާލަފެށުނީ އަބޫމުސްލިމް އެދައުވަތާއިގުޅި ބާރުގެ ބޭނުންކުރަންޖެހި އެކަމުގެ މަގުފަހިވެގެން ދިޔަ ހިސާބުންނެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުލަތް ރަސްމީގޮތުން އިޢުލާން ކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 132 ވަނައަހަރު މަރުވާން ބުނު މުހާއްމަދު އަވަހާރަކޮށްލައި އިސްތަށިފުޅު އަބުލް ޢައްބާސް އާއި ހަމައަށް ގެންދެވުމުންނެވެ. އަދި އޭނާގެ ލީޑާރުންނަށް ބައިއަތު ޖިއްޕެވުމާއިއެކު ޢައްބާސީ ދައުލަތް އިޢުލާން ކުރެއްވިއެވެ. ޢައްބާސީންނަށް އިސްލާމީ ޚިލާފަތު ލިބުނިއިރު ދައުލަތުގެ ބޮޑު މިނެއްކަމުގައި ޢަބޫ އަބުދުﷲ މުޙައްމަދު ބިން އަޙުމަދު އަލްމަޤްދިސީ ބަޔާންކުރައވާފައިވަނީ 2600 ފަރުސަޚުކަމަށެވެ. އެއީ ޤަޒުވީން ކަނދުގެ ގޮނޑުދޮށުން ފެށިގެން ބިލާދުއްނޫބާގެ ނިމެންދެނެވެ. އަދި ދައުލަތް 14 ބަޔަކަށް ބެހިގެން ގޮސްފައިވެއެވެ. އެއި ޢަރަބި ބަހުން ވާހަކަދައްކާ 6 އިޤްލީމާއި، އަޖަމީ، ޢަރަބިބަސްނޫން ބަސްބަހުން ވާހަކަ ދައްކާ 8 އިޤްލީމެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޚަލީފާއިން
އަބުލް ޢައްބާސް އައްސައްފާހު (أبوالعبا س السفا ح)
ފުރިހަމަ ނަންފުޅު:
އަބުލްޢައްބާސް ޢަބްދުﷲ ބިން މުޙައްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން ޢަބްދުﷲ ބިން ޢައްބާސް ބިން ޢަބްދުލްމުއްޠަލިބު ބިން ހާޝިމް.
މަންމާފުޅު :
ރައިޠާ ބިންތު ޢުބައިދިﷲ ބިން ޢަބްދުﷲ ބިން ޢަބްދުއްދާރެވެ.
އުފަންވެ ވަޑައިގަތުން:
އެމަނިކުފާނު އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 108 ވަނައަހަރު އަލްޙުމައިމިއްޔާގައެވެ. އަދި ބޮޑުފުޅުވީވެސް އެރަށުގައެވެ.
ޚަލީފާ ކަމަށް ބައިޢަތުހިފުން
އަބުލް ޢައްބާސަށް ޚަލީފާކަމަށް ބައިޢަތު ހިއްޕެވީ އުމަވީދައުލަތުގެ އެންމެ ފަހު ޚަލިފާ މަރަވާން ބިން މުޙައްމަދު ޚަލީފާކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހުގެ ބާރަވީ ހުކުރު ދުވަހުއެވެ. ޚަލީފާކަމުގެ ޢާއްމު ބައިޢަތު ހިފެވުނީ ކޫފާގައި ހިޖުރައިން 132 ވަނަ އަހަރު މީލާދީން 749 ވަނައަހަރު އެވެ.
ޢާއްމު ދިރިއުޅުއްވުން
ޢަބުލްޢައްބާސަކީ އަބޫޖަޢުފަރަށްވުރެ ހަނގުބޭފުޅެއް ނަމަވެސް ވެރިކަމާއި ހެދި އެއްބޭފުޅަކު އަނެއްބޭފުޅެއްގެ މައްޗަށް ކަނޑިއުފުއްލަވައި ފިތުނަވެ ނުލައްވައެވެ. ދެބޭފުޅުންގެ މެދުގައި އޮތީ ލޯތްބާއި އޯގާތެރިކަމާއި ކަމޭހިތުމެވެ. ޢައްބާސީންނަށް އެމީހުންގެ ދައުލަތުގެ ކަންތައްތައް ޤާއިމުކޮށްދިންމީހަކީ އަބޫމުސްލިމުލް ޚުރާސާނީއެވެ. މިގޮތުން އޭނާ އިރުމައްޗާއި ހުޅަގުގައި އަބުލްޢައްބާސް އައްސައްފާޙުގެ ބާރުގަދަ ކޮށްދިނެވެ.
އެކަލޭގެފާނަށް ޚަލީފާކަމުގެ ބައިއަތު ހިއްޕެވުމުން މީސްތަކުންނާއި މުޚާތަބު ކުރައްވައި ވިދާޅުވި ޚުތުބާގައި ވެއެވެ. " فإن لم أكن فيكم خطيبا فإننى ، بسيفى إذا جدّ الواغى لخطيب " އެއަށްފަހު
ކަނޑި ހިތްޕަވައިގެން މިންބަރުން ފޭބެންނެވިއެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ފަޞާޙަތްތެރިކަމުގެ ސަބަބުން މީސްތަކުން ޢަޖާއިބު ވިއެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ މިޚުޠުބާގެ ބަސްކޮޅުތައް ކިތަންމެ ކުރު ނަމަވެސް މިޚުޠުބާގައި އެމަނިކުފާނު ހުރިހާ ކަމެއް ޝާމިލު ކުރައްވާފައެވެ. ޢަބުލްޢައްބާސްގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެމަނިކުފާނު ހާޝިމިއްޔާ ބިނާކުރެއްވިއެވެ. މިހާރުއެރަށް މަޝްހޫރު ވެފައިވަނީ އަލްއަންބާރުގެ ނަމުންނެވެ. ޢަބުލްޢައްބާސްގެ ޚަލީފާގެ ޙަޔާތްޕުޅަކީ ހަމަހިމޭން ޙަޔާތް ޕުޅެއްނޫނެވެ. އެމަނިކުފާނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިއިރު އުމަވީ ދައުލަތުގެ އެންމެފަހު ޚަލީފާ މަރަވާން ބިން މުޙައްމަދު ދުނިޔޭގައި ހުންނެވިއެވެ. އެހެންކަމުން ދެބައިމީހުންގެ މެދުގައި އަށްމަސް ދުވަސްވަންދެން ހަނގުރާމަ ހިގައިދިޔައެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރު ފުރަތަމަފަހަރަށް ދައުލަތުގެ މިނިސްޓްރީތައް އުފެއްދެވިއެވެ. އަދި އެޚިލާފަތުގެ ވެރި ރަށެއްގެ ގޮތުގައި އަލް އަންބާރު ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ.
އަވަހާރަވުން:
ކީރިތި قران
ގިނައިން ކިޔުއްވާ އުޅުއްވި އަޅުވެރި ބޭކަލެއްކަމަށް ވެއެވެ ޢަބުދުﷲ ބިން މުޙައްމަދު އައްސައްފާހު މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ހިޖުރައިން 136 ވަނަ އަހަރު، މީލާދީން 754 ވަނައަހަރު ذى
الحجة
މަހު 13 ވަނަދުވަހު އަލްއަންބާރުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅަކީ 33 އަހަރެވެ. ޚަލީފާކަމުގެ މުއްދަތަކީ 4 އަހަރާ 8މަސްދުވަހެވެ. އެމަނިކުފާނަށް އިމާމުވެ ކަށުނަމާދު ކުރެއްވީ ބޮޑުބޭބޭ عيسى
بن
على އެވެ.
އަބޫޖައުފަރުލް މަންޞޫރު (أبوجعفرالمنصور)
أبوجعفرالمنصور
ގެ ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ، އަބޫ ޖައުފަރު އަބުދުﷲ ބިން ޢަލީ ބިން ޢަބުދުﷲ ބިން އަލް ޢައްބާސް ބިން ޢަބުދުލް މުޠަލިބު ބިން ޙާޝިމް އެވެ. މަޝްޙުރުވެ ވަޑައިގެންފައިވަނީ أبوجعفرالمنصور
ގެ ނަމުންނެވެ. މަންމާފުޅަކީ، سلامة
البربرية
(އުއްމު ވަލަދު)އެވެ.
މިއީ ޙާޝިމީ ދަރިކޮޅުގެ ދެވަނަ ޚަލީފާއެވެ. أبوجعفرالمنصور
އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 95 ވަނައަހަރު ذى
الحجة ، މީލާދީން 714 ވަނަ އަހަރުއެވެ
ޚަލީފާ ކަމަށް ބައިޢަތުހިފުން
ޚަލީފަކަމަށް ބަޢިއަތު ހިއްޕެވީ އެމަނިކުފާނުގެ އަޚު أبو
العباس
السفاح އަވަހާރަވުމާއި ވިދިގެންނެވެ. މީލާދީން 754 ވަނައަހަރު އެމަނިކުފާނުގެ ޢުމުރުފުޅުން 41 ގައެވެ. أبوجعفرالمنصور ޚަލީފާކަމަށް ބައިޢަތު ހިޕެވުނުއިރު އަންދަލުސްގައި ވެރިކަން ކުރައްވަމުންގެންދެވީ عبد
الرحمن
الداخل
معاوية
بن
هشام
بن
عبد
الملك
(138ޙ 755މ) އެވެ. ފްރާންސްގެ ވެރިއަކީ بران އެވެ. އެއަށްފަހު شارلمان
( 151ހ 768މ)އެވެ. ރޯމަން އެމްޕެރާއަކަށް ހުންނެވީ قسطنطين
الخامس އެވެ.
ހިޖުރައިން 145 ވަނައަހަރު ބަޣުދާދު ބިނާކުރެއްވުމަށް ޢަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. އެރަށް ބިނާކުރެއްވުމުން ދަޢުލަތުގެ ވެރިރަށް ކަމުގައި އެރަށް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. ޢައްބާސީ ދައުލަތުގައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ގިނަ ޚަލީފާއިންތަކެއް ނިސްބަތްވަނީ أبوجعفرالمنصور
އަށެވެ.
أبوجعفر
المنصور
އަކީ ފިޤްހު ޢިލްމު ދެނެލައްވާ، ފަލަކް އަދި ފަލްސަފާގައި ކުރިއަރާފައިވާ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. أبوجعفرالمنصور ހިޖުރައިން 142 ވަނައަހަރު މީލާދީން 759ވަނަ އަހަރު ބަޞަރާގެ އަހުލުވެރިންނަށްޓަކައި މިސްކިތެއް ބިނާކޮށްދެއްވިއެވެ. އެމަނިކުފާނު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 158 ވަނަ އަހަރު މީލާދީން 775 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖުކުރެއްވުމަށް އިޙްރާމްބަންނަވައިގެން ހުންނަވަނިކޮށެވެ. ފަސްދާނުލެވިފައިވަނީ މައްކާގެ ހުޖޫންއޭ ކިޔޭހިސާބުގައެވެ. ޢުމުރުފުޅަކީ 63 އަހަރެވެ. ވެރިކަން ކުރައްވާފައިވަނީ އެކާވީސްއަހަރާ އެގާރަމަހާ ތޭވީސްދުވަހުއެވެ. އަވަހާރަ ވުމާއި ހަމައަށް ހުންނެވީ ޚަލީފާކަމުގައެވެ.
أبوعبدالله އަލް މަހުދީ
ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ މުހައްމަދު ބިން ޢަބުދުﷲ އަލްމަންޞޫރު ބިން މުޙައްމަދު ބިން ޢަލީ ބިން ޢަބުދުﷲ ބިން އަލްޢައްބާސްއެވެ. މަންމަފުޅަކީ، އަރްވާ ބިންތި މަންޞޫރު ބިން ޢަބުދާ އަލް ހުމައިރީއެވެ. ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 127 ވަނައަހރުއެވެ. މިއި ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ 3 ވަނަ ޚަލީފާއެވެ.
ޚަލީފާކަމަށް ބައިއަތު ހިއްޕެވީ ހިޖުރައިން 158 ވަނައަހަރު ބައްޕާފުޅު أبوجعفرالمنصور
އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެންނެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ރައްޔިތުން ދެކެ ލޯބިވެލައްވާ، އުޅުމާއި ޚުލްޤުހެޔޮ މާތްބޭފުޅެއްކަމަށް މަޝްޙޫރުވެފައިވެއެވެ. ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރު އިންޑިޔާގެ އިރުބަދާއޭ ކިޔުނު ހިސާބާއި ރޫމީންގެ އެތައް ރަށްތަކެއް ފަތަޙަ ކުރައްވައި ރަސާފާ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. ޙިޖާޒު ކަރައިން އިރާޤަސް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ޕޯސްޓްގެ ޚިދުމަތް ތަޢާރަފް ކުރައްވައި، މަގުތައްހައްދަވައި، ވިޔަފާރި ފުޅާކުރެއްވިއެވެ. މަސްޖިދުލް ޙަރާމް އަދި މަސްޖިދުލް ނަބަވީއަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވުމަށް މީސްތަކުންނަށް ޢަމުރު ކުރެއްވިއެވެ.އަދި މައްކާއަށް ދަތުރު ކުރާ މަގުގައި ދަތުރު ވެރިންނަށް ޓަކައި ގަނޑުވަރެއް ބިނާ ކުރެއްވިއެވެ.
އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 169 ވަނައަހަރު އެވެ. އެއިރު އުމުރުފުޅާކީ 42 އަހަރެވެ. ޚަލީފާކަން ކުރެއްވީ 10 އަހަރާއި 1 މަސްދުވަހުގެ މުއްދަތަށެވެ.
أبومحمد މޫސާ އަލް ހާދީ
ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ، މޫސާ ބިން މުޙައްމަދު އަލްމަހުދީ ބިން އަބުދުﷲ އަލް މަންޞޫރުއެވެ. ޢާއްމު ނަންފުޅަކީ އަލް ޙާދީ އެވެ. މަންމާފުޅަކީ، ޚައިޒަރާންއެވެ. ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ހަތަރުވަނަ ޚާލީފާ އަލްހާދީ އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 144 ވަނަ އަހަރުއެވެ.
ވެރިކަމށް އިސްވެވަޑައިގަތީ ބައްޕާފުޅު އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެން ހިޖުރައިން 169 ވަނައަހަރުއެވެ. އަލްހާދީ ޚަލީފާ ކަން ކޮށްފައިވަނީ އަހަރަކާއި ދެތިން މަސް ދުވަހުއެވެ.
ޚަލީފާ ޙާރޫން އައްރަޝީދު
އަބޫ ޖައުފަރު ޙާރޫނުއްރަޝީދު ގެ ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ ހާރޫން ބިން މުޙައްމަދު އަލްމަހުދީ ބިން އަބުދުﷲ އަލްމަންޞޫރުއެވެ. މަންމާ ފުޅަކީ الخيزران އެވެ. ޚަލީފާ ކަމަށް އިސްވެ ވަޑާއިގަތީ ކޮށްކޯފުޅު އަލްހާދީ އަވަހާރަވުމާއި ގުޅިގެން ހިޖުރްއިން 170 ވަނައަހަރުއެވެ.
މިއީ އައްބާސީންގެ 5ވަނަ ޚަލީފާއެވެ. އަދި ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގެ ރަންޒަމާނެވެ. ޚަލީފާއިންގެ ތެރެއިން، އެންމެރަނގަޅު، އެންމެ ފަޞޭޙަތްތެރި އެންމެ ޢިލްމުވެރި، އެންމެ ދީލަތި އެއްޚަލީފާއެވެ. އެމަނިކުފާނު އެއްއަހަރު ޙައްޖުގެ އަޅުކަން އަދާކުރައްވައި، އަނެއްއަހަރު މާތްﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރައްވައެވެ. އޭނާގެ ޚަލީފާ ކަމުގެ ދުވަސްވަރު ކޮންމެ ދުވަހަކު ސަތޭކަ ރަކްޢަތް ނަމާދު ކުރައްވާކަމަށްވެއެވެ. އެމަނިކުފާނަކީ ޙައްޖުގެ އަޅުކަން އަދާކުރެއްވުމަށް ފައިމަގުގައި ހިންގަވާފައި ވަޑައިގެންނެވި ހަމައެކަނި ޢައްބާސީންގެ ޚަލީފާއެވެ.
ދައުލަތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރިހަމަ، އެންމެ ފެންވަރުރަނގަޅު، ތަނަވަސް ހައިބަތުކަން ބޮޑު ދައުލަތަކީ މިދައުލަތެވެ. ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދުވަނީ ދުނިޔޭގެ ބޮޑުބައެއް އެމަނިކުފާނުގެ ބާރުފުޅުދަށަށް ގެންނަވާފައެވެ. ޔޫރަޕުގައި ވެރިކަން ހިންގުމަށް ބައިޒަންތީނިންނާއި އެތައް ހަނގުރާމައެއް ކުރެއްވިއެވެ. ޤުސްތަންތީނިއްޔާގެ ދޮރޯށި ތަކާއިހަމައަށް ވާޞިލްވިއެވެ. ފާރިސީ ރަށްތައް ކޮންޓްރޯލްގެ ދަށަށް ގެންނަވައި އުތުރު އެފުރިކާގައި ވެރިކަން ހިންގުމަށް އަޣާލްބީންގެ މައްޗަށް ބާރުފޯރުވިއެވެ. ޢިލްމުވެރިންނާއި ޝާއިރުންނާއި، ފިޤުހުޢިލްމުވެރިންނާއި، ޤުއްރައުންނާއި، ޤާޟީންނާއި، ކުއްތާބުންނާއި، ނުދަމާއުން އެމަނިކުފާނުގެ ދަރުބާރަށް ޖަމަޢާވާ މިންވަރަށް އެހެން އެއްވެސް ޚަލީފާއެއްގެ ދަރުބާރަށް ޖަމާއެއްނުވެއެވެ.
އަވާހާރަވުން : ހާރޫނުއްރަޝީދު ޚުރާސާނުގައި އުފެދުނު އިންޤިލާބެއް ހުއްޓެވުމަށްޓަކައި އެތަނަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ބަޣްދާދުގެ ކަންތައްތައް އެމަނިކުފާނުގެ ޙަވާލުކުރައްވާފައިވަނީ ދަރިކަލުން އަލްއަމީނުއާއެވެ. ހާރޫނުއްރަޝީދަށް އެމަނިކުފާނުގެ އަލަޖުލުކައިރިވެއްޖެކަން އެނގިވަޑައިގެންނެވުމުން އެމަނިކުފާނު އަވަހާރަވެއްޖެނަމަ ދަރިކަލުން އަލްމައުމޫންއާއި ބައްދަލުކުރެއްވުމަށް އަލްފަޟްލު ބިން އައްރަބީޢުއަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރެއްވިއެވެ. ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދު އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 193 ވަނައަހަރު، ޢުމުރުފުޅުން 44 އަހަރާއި ދުވަސްކޮޅެވެ.
އަލްއަމީން
އަބޫޢަބްދުﷲ މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އުފަންވެ ވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 170 ވަނައަހަރުއެވެ. މަންމާފުޅަކީ ޒަބިއްޔާ ބިންތު ޖަޢުފަރު ބިން އަލްމަންޞޫރުއެވެ.
ހާރޫނުއްރަޝީދު އަވަހާރަވުމުން އެއްވެސް ޚިލާފެއްނެތި ހުރިހާ ކަންކޮޅުތަކެއްގައި އަލްއަމީނަށް ބައިޢަތު ހިފުނެވެ. އަވަހާރަވުމުގެ އާލާސްކަންފުޅުގައި ހާރޫނުއްރަޝީދު، އަލްފަޟުލު ބިން އައްރަބީޢުއަށް ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތަށް އޭނާ ޚިޔާނާތްތެރިވުމުގެ ސަބަބުން އަލްއަމީންއާއި އަލްމައުމޫންއާއި ދެމެދު ފިތުނަ އުފެދިގެންދިޔައެވެ. އަދި މައުމޫނަށް ބިރުން، އަލްމައުމޫންއާއި އަލްޤާސިމު ވަލީއަހުދުކަމުން ޢަޒަލުކުރުމަށްފަހު އަލްއަމީންގެ ދަރިކަލުން މޫސާ ބިން އަލްއަމީނަށް ވަލީއަހުދުކަން ދިނުމަށް އޭނާ އަލްއަމީނަށް ހިތްވަރުދިނެވެ.
އަލްއަމީނާކީ ބާރުގަދަ ބޭފުޅެއްނަމަވެސް ރައުޔު ބަލިކަށި އެއްވެސް ތަދު ބިރެއްނެއް، ވެރިކަމަށް އެކަށެ ބޭފުޅެއްނޫނެވެ. އަދި ބުނެވޭގޮތުގައި އަލް އަމީނަކީ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ބޭކާރު ފާސިދު އަމަލުތަކަށް ފައިސާ ހޭދަކުރުން ގިނަބޭފުޅެކެވެ. އަލްއަމީން މިދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ ޤަތުލްކުރެވިގެން ހިޖުރައިން 198 ވަނައަހަރު ސާލާމްގައެވެ. އުމުރުފުޅަކީ 28 އަހަރެވެ. ޚާލީފާކަމުގެ މުއްދަތަކީ 5 އަހަރެވެ.
އަލް މައުމޫން
ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ 7ވަނަ ޚަލީފާ އަބުދުﷲ އަބު އަލ އައްބާސް އަލް މައުމޫން އުފަންވެ ވަޑާއިގަތީ ހިޖުރައިން 170 ވަނަ އަހަރުއެވެ. މަންމާފުޅާކީ އުއްމުލް ވަލަދުއެވެ.ވެރިކަމަށް އިސްވެޑައިގަތީ ކޮށްކޯފުޅު އަލްއަމީން ވެރިކަމުން ދުރު ކުރެއްވުމަށްފަހު ހިޖުރައިން 198 ވަނަ އަހަރުއެވެ.
އަލްއަމީނާއި ޚިލާފަށް އަލްމައުމޫނަކި ހިތްވަރުގަދަ އަދަބުވެރި ދީލަތި ޖެހިލުން ކުޑަ ބޭފުޅެއްކަމަށްވެއެވެ. ޝީޢީންނަށް ވަރަށް ގާތްކޮށް ހިއްތެވި ކަމަށްވެއެވެ. އަލްމައުމޫނުގެ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރަކީ އުދަނގޫތަކައި ދުއްތުރާތަކުން ފުރިފައިވީ ދުވަސްވަރެކެވެ. ދެބެންގެ މެދުގައި އުފެދުނު ދެކޮޅުވެރި ހަރަކާތްތަކުގެ އަޞަރު އެކުލެވިފައިވީ ދުވަސްވަރެކެވެ.
ޚަލީފާ އަލްމައުމޫން އަވަހާރަވީ ހިޖުރައިން 232 ވަނައަހަރު އެވެ. އުމުރުފުޅާކީ 36 އަހަރެވެ. ޚަލީފާކަން ކުރެއވީ 5 އަހރާއި ދެތިން މަސްދުވަހުއެވެ.
ޚަލީފާ އަލްމުޢުތަޞިމް
އަބޫ އިސްޙާޤު މުޙައްމަދުލް އަލްމުޢުތަސިމް ބިﷲއުފަންވެވަޑައިގަތި ހިޖުރައިން 187 ވަނައަހަރުއެވެ. މަންމާފުޅަކީ މާރިދާއެވެ. އެމަނިކުފާނު ބޮޑުފުޅުވެފައިވަނީ ޢަސްކަރީވެއްޓެއްގައިކަމުން އެމަނިކުފާނަކީ، ހިތްވަރުގަދަ، ކާމިޔާބީތަކަށް އިސްކަންދެއްވާ ބޭފުޅަކަށްވިއެވެ. މުއުތަސިމްއަކީ ޢިލްމީ ޘަޤާފަތުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބޭފުޅެއްނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެމަނިކުފާނުގެ ހިއްވަރުފުޅު ގަދަކަމާއި ހުރެ ޚަލީފާ މައުމޫނުގެ ލޯބިވެތިކަމާއި ގާތްކަން ލިބިލައްވާފައިވެއެވެ.އަދި ތަފާތު މައްސަލަތަކުގައްޔާއި، ހަނގުރާމައިގެ ކަންތައްތަކުގައި މައުމޫނުގެ އަރިހުގައި ނިކުންނަވައެވެ. ޚަލީފާ މައުމޫންވަނީ މުއުތަސިމް ޝާމްކަރައާއި މިޞްރުގެ ވާލީކަމުގެ މަޤާމު ޙަވާލުކުރައްވާފައެވެ. އެއަށްފަހު އެމަނިކުފާނުގެ ވަލީއަހުދުކަމުގެ މަޤާމަށް ޢައްޔަންކުރެއްވިއެވެ.
ޚަލީފާ އަލްމުއުތަޞިމު ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރެވުނީ ހިޖުރައިން 218 ވަނައަހަރު ރަޖަބު މަހުގެ 19 ވަނަ ދުވަހުގައެވެ. މިލާދީ ގޮތުން 10 އޯގަސްޓް 833 އެވެ. ޚަލީފާ މުއުތަސިމުގެ ޒަމާނުގައި ޢަލަވީންގެ މާބޮޑުޙަރަކާތެއްނެތެވެ. ތާރީޚްގައި ހިގައިގެންގޮސްފައިވާ ޙާދިޘާތަކުގެ ސަބަބުން ޢަރަބިންނާއި ފާރިސީންގެ އިތުބާރުވަނީ އަލްމުއުތަސިމުގެކުރިފުޅުމަތީ ގެއްލިފައެވެ. ފާރިސީންނަށް ބަލާއިރު އެމީހުން ބޭނުންވަނީ ވެރިކަން އެމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށަށް ގެނައުމަށެވެ.
ޚަލީފާމުއުތަސިމް ތުރުކީންނަށް ދައުލަތުގެ އެހާމަތީ މަޤާމުތަކެއްދެއްވުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ، ޢަރަބީން ޚަލީފާއާއި، الأفشين އާއި ދެކޮޅަށް ބަޣާވާތުގެ ޙަރަކާތްތަކެއް ފެއްޓުމެވެ. މިހަމަނުޖެހުން ނިމިގެންދިޔައީ ޚަލީފާމުއުތަސިމް، ޤަތުލުކުރުމަށް ރޭވުމާއި އައްބާސް ބިން މައުމޫން ޚަލީފާއަކަށް ޢައްޔަންކުރުމަށެވެ.
ޚަލީފާ އަލްމުޢުތްޞިމު އަވަހާރަވީ އާލާސްކަންފުޅެއް ޖެހިވަޑައިގެން ހިޖުރައިން 227 ވަނައަހަރު ރަބީޢުލްއައްވަލް މަހުގެ 8 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. ޚަލީފާކަން ކުރެއްވީ 8 އަހަރާއި 8 މަހާއި 2 ދުވަހުއެވެ. އޭރު ޢުމުރުފުޅަކީ 48 އަހަރެވެ. އަވަހާރަވީއިރު ވަނީ ދަރިކަލުން الواثق އަށް ޚަލީފާކަމަށް ބައިޢަތުހިއްޕަވާފައެވެ.
އަލްއަމީނާއި އަލްމައުމޫންގެ ޚިލާފުތައް
އަލްއަމީނާއި މައުމޫނަކީ ދެބެންނެވެ. ނަމަވެސް މިދެބޭފުޅުންގެ މިޒާޖު ވަރަށްވެސްތަފާތެވެ. މިދެބޭފުޅުންގެ މެދުގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ޚިޔާލު ތަފާތުވުން އުފެދެން ޖެހުނު ސަބަބެއްކަމަށްވީ، "ޢައްރަބީޢުއަށް" މިބޭފުޅުންގެ ބައްޕާފުޅު ހާރޫނުއްރަޝީދު އާލާސްކަންފުޅުގައި އޮންނަވައި ކުރެއްވެވި ވަޞިއްޔަތާއި ޚިލާފުވެ މައުމޫނުގެ އަރިހަށް ޚުރާސާނަށް ދިއުމުގެ ބަދަލުގައި އަލްއަމީނުގެ އަރިހަށް ބަޣްދާދަށް ދިއުމެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އެދެބޭފުޅުންގެ ދެމެދުގައި ފިތުނައުފެދުނެވެ. އަދި މިރަބީޢު އަލްއަމީނަށް އޭނާގެ ދެބޭބެއިން ވަލީއަހުދުކަމުން އަޒަލުކުރުމަށްފަހު އަލްއަމީނުގެ ދަރިކަލުން މޫސާބިން އަލްއަމީނަށް ވަލީއަހުދުކަން ދިނުމަށް ހިއްވަރުދިނެވެ.
މިގޮތުން އަލްއަމީނަށް ޚަލީފާކަން ލިބިވަޑައިގަތުމާއި ގުޅިގެން ހިއްޕުޅުގައި ފޮރުވިފައިވާ ސިއްރު ފަޅާއެރީ އެމަނިކުފާނުންގެ ދެއަޚުން ވަލީއަހުދު ކަމުން ދުރުކުރަށްވައި ދަރިކަލުން މޫސާބިން އަލްއަމީނަށް ވަލީއަހުދުކަން ހަމަޖެއްސެވުމުންނެވެ. އަދި ބައްޕާފުޅު ހަރޫނުއްރަޝީދު ލިޔުއްވާފައިވާ ފަތްކޮޅު އަލްއަމީނު ވީދާލެއްވިއެވެ.
އަލްއަމީނާއި މައުމޫނާއި ދެމެދުގައި އުފެދުނު ފިތުނަވެރިކަމުން ފައިދާ ލިބިގަތުމަށްޓަކައި ބަލަބަލއި ހުރި ޢަލީ ބިން އަބުދުﷲ ބިން ޚާލިދު ބިން ޒިޔާދު ބިން މުއާވިޔާ "އައްސުފިޔާނީ" ޝާމްކަރައަށް ވަޑައިގެން ދެވަނަ ފަހަރަށް ބަނީ އުމައްޔާގެ ވެރިކަން ގެނައުމަށް ގަސްދުކުޅައެވެ.
ހިޖުރައިން 193 ވަނައަހަރު އަމީނާއި މައުމޫނާއި ދެމެދު ކުރެވުނު ހަނގުރާމާގައި އަލްމައުމޫނުގެ ކޮޅަށް ކާމިޔަބު ލިބެންފެށުމުން އަލްފަޟުލު ބިން އައްރަބީއު އަލްއަމީނުގެ މައްޗަށް ދެކޮޅުވެރިވެ އަމީނު ހައްޔަރުކޮށް އެމަނިކުފާނު ޖަލަށްލުމަށްފަހު އަލްމައުމޫނަށް ބައިއަތު ހިފިއެވެ. އަލް އަމީނުޖަލުން ސަލާމަތްވެ ޚަލީފާކަމުގެ މަޤާމަށް ވަޑައިގެން އޭނާއަށް މަޢާފުދެއްވުމާއި އެކުވެސް އިސްލާހެއްނުވިއެވެ. އެންމެފަހުން އަލްއަމީނުގެ ސިފައިން އޭނާ ބަޣުދާދުން ފިލައިގެން ދިޔުމަށް އުޅެނިކޮށް ހީފާ ހައްޔަރު ކުރުމަށްފަހު ޤަތުލުކޮށްފިއެވެ. އަލްއަމީނުގެ ޝަޙުސިއްޔަތާއި އަޚުލާޤަށް ބާލާއިރު، މިނާއަކީ ކުޅިވަރާއި މަޖަލަށް ގޮސް ހުސްވެފައި ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ފާސިދު ޢަމަލުތަކަށް ފައިސާ ހޭދަކުރެއްވުމާއި މުދަލުން އިސްރާފު ކުރެއްވުން ގިނަ ބޭފުޅެކެވެ. އެމަނިކުފާނުގެ ބާރުގަދަކަމާއި މެދުބުނެވެނީ ދެއަތްޕުޅުން ސިންގާއެއް މަރާލެއްވިކަމެވެ. ފަޞޭހަތްތެރިކަމާއި ބަލާޣާތްތެރި ޢަދީބެކެވެ. ނަމަވެސް ރައުޔު ބަލިކަށި ތަދުބީރެއނެތް ވެރިކަމަށް ކުފޫއު ހަމަނުވާބޭފުޅެކެވެ. މައުމޫނާއި އަމީނުގެ ލަޝްކަރުގެ ހަނގުރާމަ ހިނަގަމުންދިޔައިރު އަލްއަމީނު އިންނެވީ އެކަލޭގެފާނުންގެ ރުދަމާއުންގެ އަރިހުގައެވެ.
ނަމަވެސް އަލްމައުމޫނަކީ މުޅިން މިޔާއި އިނދިކޮޅު ބޭފުޅެކެވެ. އެކަލޭގެ ފާނުގެ ކެއްތެރިކާމާއި ހިތްވަރު ކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި އިސްލާމީ އުންމަތް ސަލާމަތްކުރެވުނެވެ. ޚަލީފާ އަލްމައުމޫނަކީ މަތިވެރި ބޭފުޅެކެވެ. މިހެންކަމުން އެމަނިކުފާނުގެ ދަރަޖަ، މަތިވެރި ޚަލީފާއިންގެ އަރިހުގައި އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ.
އަމީނުގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯއްދެވުމަށްފަހު މައުމޫނު ޚަލީފާކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މިދުވަސްވަރު ވެގެނަދިޔައީ އުދަގުލާއި ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރެކެވެ. މިދެކޮޅުވެރިކަން ހުއްޓުވުމަށް މަސައްކަތް ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މިހުރިހާ މަސައްކަތެއްގައިވެސް އެމަނިކުފާނު ކެއްތެރިކަން އިޚުތިޔާރު ކުރެއްވެވިއެވެ.
ބެލެވޭގޮތުގައި މައުމޫނުގެ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރު ދިމާވި ދަތި އުނދަގޫތައް ގިނަކަމުގައި ވީނަމަވެސް އަލްއަމީނަށްވުރެ މައުމޫނުގެ ޚިލާފަތު ކާމިޔާބުކަން ފަހަނގަ ކުރެވުނެވެ. އެއީ އެމަނިކުފާނުގެ ރިވެތި އަޚުލާޤާއި، ސްލޫކުގެ މަތިވެރިކަމުންކަން ހަމަޔަޤީނެވެ.
ޢައްބާސީންގެ ޒަމާނުގައި އިސްލާމީ ޙަޟާރަތު
ޢައްބާސީންގެ ވެރިކަމުގެ ޒަމާނުގައި ގިނަގުނަ ކޯޅުންތަކާއި ހަނގުރާމަތަކާއި ފިތުނަފަސާދައާއި ތަފާތު އެތައްކަމެއް އޮތްނަމަވެސް އެދުވަސްވަރަކީ އިސްލާމީ ޙަޟާރަތު އެއިގެ އެންމެ މަތީ މަޤާމަށް ރުޖޫޢަވި ދުވަސްވަރެވެ. އިސްލާމީ އިލްމުތަކަށް އުފެއްދުންތެރިކަމާއި ޙަޟާރަތުގެ އަސްލު އުޞޫލްތައް ލިބެމުންދިޔުމާއި، އިލްމީ ދާއިރާ ފުޅާވެ ބަހާއި ފަލްސަފާއާއި ތަޖުރިބާކުރުމުގެ ހުރިހާ ކަމެއް މިޒަމާނުގައި ހިމެނުނެވެ.
ވިޔަފާރިގެ ގޮތުން ތަރައްޤީވެ ހަލަބޮލި ކަމާއި އެކު ޢަރަބި ވިޔަފާރިވެރިން ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި އެބައިމީހުންގެ ފައިތިލަސާބިތުކުރަމުން ދިޔައީ، އެބައިމީހުންގެ އުފެއްދުންތަކާއި ދަނޑު ބިންތަކުން ލިބެމުންދިޔަ ތަކެތި ހިފައިގެންނެވެ. އަދި ޢަރަބި ވިޔަފާވެރި ވެރިން ވެގެންދިޔައި ހުޅަނގާއި އިރުމަތީގެ ވިޔަފާރީގެ ގުޅުން ގުޅުވައިދޭ މެދުވެރިއަކަށެވެ. އެހެން ކަމުން އައްބާސީންގެ މުޖުތަމަޢު އަކީ މުއްސަނދިކަމާއި، ތަރައްޤީއާއި ރައްވެހިކަމުގެ ގޮތުން ކުރިއަރާފައިވީ މުޖުތަމަޢު އަކަށްވިއެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ދުވަސްވަރު އިސްލާމީ ޙަޟާރަތުގެ ރަންޒަމާން ކަމަށްވެފައިވަނީ ޚަލީފާ ހާރޫނުއްރަޝީދުގެ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރެވެ. މިދުވަސްވަރު އިމާރާތް ކުރުމުގެ ފަންނުގައި ބެލެވެނީ ބަޣްދާދަކީ މުޅި ދުނިޔެއަށްވެސް ނަމޫނާ ރަށެއް ކަމުގައެވެ. ބަޣުދާދުގެ ގަނޑުވަރުތައް ބިނާކުރުމަށް އެތަކެއް ސަތޭކަހާސް ދިރުހަމާއި ދީނާރު ޚަރަދު ކުރެއވިއެވެ. ވިޔަފާރި ކުރިއަރައިގެންގޮސް އިންޑިޔާ، ޗައިނާ، ޝާމްކަރައާއި ޚުރާސާންގެ ވިޔަފާރިވެރިންގެ އެތައްބަޔަކު ބަގުދާދަށް އައިސް ގޮސްއުޅުނެވެ. މުއްސަނދިކަމާއި މުދައު ވެރިކަމުގެ ގޮތުން ބަޣުދާދު ފާހަނގަ ކުރެވެއެވެ. ބައިތުލް މާލަށް އިތުރު ކުރެވޭ ފައިސާ ވެގެންދިޔައީ ސަރުކާރު މަވައްޒަފުންގެ މުސާރައާއި ޢާންމު މަޞްލަޙަތަށްޓަކައި ޚަރަދު ކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ ފައިސާގެ ގޮތުގައެވެ.
އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ގޮތުން ބަޣުދާދަކީ މަދީނާ އާއި ވާދަ ކުރެވޭ ވަރުގެ ތަނަކަށް ވެގެންދިޔައެވެ. ޢަރަބި ބަހާއި، ހަދީޘް ޢިލްމާއި، ފިޤްހު ޢިލްމާއި ޤާރީވެރިންގެ މަރުކަޒުކަމުގައި ބަޣުދާދު ވިއެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ ޙަރަކާތްތައް މިސްކިތްތަކުގައި ހިންގަމުން ދިޔައީ މިޒަމާނުގެ ޔުނިވަރސިޓީ ތަޢުލީމްދެ ފެންވަރަށެވެ. މެޑިސިންނާއި، އިންޖިނޭރިން، ފަލަކީ ޢިލްމުގެ ރޮނގާއި، ސައިންސްގެ މައިދާނުގައި ތަޢުލީމީ ޖީލެއް އުފައްދަމުން ދިޔައެވެ. ހާރޫނުއްރަޝީދުގެ ޚިލާފަތުގެ ދުވަސްވަރު ބަޣުދާދުގައި އިސްލާމީ ޙަޟާރަތަށް މިއައި ވަރުގަދަ އިންޤިލާބު މުޅި ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޒަމާނުގައި ރަސްކަންކުރިއެވެ.
ކުރެވުނު މުހިންމު ކަންތައްތައް
ޢައްބާސީ ދަޢުލަތުގެ ފުރަތަމަ ޒަމާނަކީ އެދައުރުގެ ރަންޒަމާނެވެ. ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޚާލީފާއިންގެ ޒަމާނުގެ އެކިދުވަސްވަރު ތަފާތު ގިނަކަންތައް ހިނގާފައިވެއެވެ. މިގޮތުން ޙަރޫނުއްރަޝީދުގެ ޒަމާނުގައި ޙަވާރިޖުންގެ ހަރަކާތްތަކާއި، ރޫމީންނާއި ހަނގުރާމަކުރެއްވުން ހިމެނެއެވެ. އަދި މިދުވަސްވަރަކީ ޢިމްރާނީ ގޮތުންނާއި ޢިލްމީގޮތުން ގިނަގުނަ ކުރިއެރުންތަކެއް ބަޣްދާދަށް ލިބުނު ދުވަސްވަރެކެވެ. ޢައްބާސީންގެ ދައުރުގައި އުފެދުނު ބައެއް މުސްތަޤިއްލު ދައުލަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ، އަންދަލުސް ގައި އުފެދުނު އުމަވީ ދައުލަތް، ހިޖުރައިން 172 ވަނައަހަރު މަޣްރިބުގައި އުފެދުނު އިދުރީސީ ދައުލަތް، ހިޖުރައިން 164 ވަނައަހަރު ޖަޒާއިރުގައި އުފެދުނު ރުސްތުމީ ދައުލަތް، ރުސްތުމީ ދައުލަތުގެ ޙާޤީޤީ ބާނީއަކީ ޢަބުދުއްރަޙުމާން ބިން ރުސްތުމްއެވެ. އަދި ހިޖުރައިން 148 ވަނަ އަހަރު އަލްތޫނިސްގައި އުފެދުނު އަޣާލަބީ ދައުލަތް ހިމެނެއެވެ. މިހުރިހާ ދަޢުލަތަކީވެސް އިސްލާމްދީނުގެ ހިޔާވަހި ކަމުގެ ދަށުގައި އުފެދުނު ދައުލަތްތަކެވެ.
އަދި ޚަލީފާއިން އެކިދުވަސްވަރު އަދާވާތްތެރިންނާއި ހަނގުރާމަ ކުރުމަށް ލަޝްކަރުތައް ތައްޔާރު ކުރައްވައި އެތައްހަނގުރާމައެއް ކުރައްވައި ފަތަޙަ ހޯއްދެވިއެވެ. މިގޮތުން މިދުވަސްވަރު ހިނގި ބައެއް ހާދިޘާ ތަކުގެ ތެރޭގައި ޢަބޫއިސްޙާގު އަލް މުއުތަސިމް ހުންނަ ވައިގެން ހިނގައިދިޔަ "އަމޫރިޔާ ފަތަޙަ ކުރެއްވުން" އަދި އަސަދު ބިން ފުރާތު އިސްވެ ހުންނަވައިގެން ހިންގެވި " ޞަޤްލިއްޔާ ފަތަޙަ ކުރެއްވުން" ފަދަ ޙާދިޘާތަކެވެ. އަދި އަސްކަރީ ބައެއް ހަރަކާތްތަކުގައި ކުދިކުދި އަވަށްތަކާއި ރަށްތައް ފަތަޙަކޮށްފައި ވެއެވެ. މިގޮތުން ހިންގުނު ހަރަކާތްތަކަށް ނަންދެވިފައިވަނީ "އައްޞަވާއިފް ވައްޝަވާތީ" އެވެ.
ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ފުރަތަމަ ޒަމާނުގައި ހިނގާފައިވާ ހަނގުރާމަތަކުގެ ތެރޭގައި، ހިޖުރައިން 223 ވަނައަހަރު ރަމަޟާން މަހުގެ 6 ވަނަ ދުވަހު މުސްލިމުންނާއި ރޫމީންނާއި ދެމެދު ކުރެވުނު ހަނގުރާމަ "އަލްމޫރިއްޔާ ފަތަހަކުރެއްވުން" ހިމެނެއެވެ. ހިޖުރައިން 211 ވަނައަހަރު މުސްލިމުންނާއި ބައިޒަންތީނިންނާއި ދެމެދު ހިނގި ހަނގުރާމަ "ޞަޤްލިއްޔާ ފަތަހަކުރެވުނު" ހަނގުރާމައާއި ކޮންމެ ހޫނު މޫސުމަކާއި ފިނި މޫސުމެއްގައި ރޫމީންގެ ރަށްތަކާއި މެދުތެރޭ އޭޝިޔާ ހިސާބުގައި ކުރާ ހަނގުރާމައަށް ކިޔާ "އައްޞަވާއިފު ވައްޝަވާތީ" ހިމެނެއެވެ.
ވިޔަފާރީގެ ގޮތުންނާއި މުދައުވެރިކަމުގެ ގޮތުން ޢައްބާސީންގެ ދުވަސްވަރު ވަރަށްބޮޑަށް ކުރިއަރާފައިވެއެވެ. މިގޮތުން ޢަރަބީންނަކީ އެހިސާބުގެ މެދުތެރޭގައިވާ ރަށްކަމުން އެބައިމީހުންގެ ވަށައިގެންވާ މީސްތަކުންގެ ވިޔަފާރީގެ މަރުކަޒަކަށް އެބައިމީހުން ވިއެވެ. ވިޔަފާރީގައި ކުރިއަރާފައިވާ ރަށަކަށް އެދުވަސްވަރު ބަޣުދާދުވިއެވެ.
ބަޣުދާދު ބިނާކުރެވުނުތާ ޤަރުނެއްގެ ފަހުން އެހެން ރަށެއް ބިނާކުރުމަށް ގަސްތުކޮށް ޚަލީފާ އަލްމުއުތަސިމް ބަޣްދާދާއި 130 ކިލޯމީޓަރު ދުރުގައިވާ ސާމަރާ ބިނާކުރެއްވިއެވެ. އެރަށް ބިނާކުރައްވަން ފެއްޓެވީ ހިޖުރައިން 221 ވަނައަހަރު މީލާދީން 836 ވަނައަހަރުއެވެ. ސަބަބަކަށްވީ ރައްޔިތުންގެ ތެރެއަށް އިތުރުވެގެންދިޔަ ޢަޞަބިޔާއިންގެ ގިނަކަމާއި، ހަރުކަށިކަމާއި އެމީހުންގެ އުންދަގުލުން ރައްޔިތުން ސަލާމަތްކުރުމަށެވެ. އަދި ސިފައިންގެ ތެރޭގައި އުފެދުނު ޚިޔާލު ތަފާތުވުމާއި ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ނުރައްކަލުގެ އިންޒާރުތަކުގެ ކުރިމަތިވުންތައް ފެންނަންވެސް ފެށުމުންނެވެ.
މީގެއިތުރުން ޢައްބާސީންގެ ޚަލީފާއިންގެ ދުވަސްވަރު ދައުލަތުގެ ސަރަހަށްދު ކަނޑައަޅައި އެސަރަހައްދު ތަކުގެވަށައިގެން ބަލަހައްޓަމުން ދިޔުމާއި ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ ދައުރު ވަރުގަދަ ކުރައްވައި، އަދުލްއިންސާފު ޤާއިމްކުރެއްވިއެވެ. މުއާސަލާތީ ނިޒާމް ހަރުދަނާ ކުރައްވައި، މިނިސްޓްރީ ތަކުގެ ނިޒާމް ދައުލަތުގައި އުފެއްދެވިއެވެ.
ސާމަރާގެ އިމްރާނީ ހަޔާތުގެ އެންމެ ފާހަނގަ ކޮށްލެވެނީ ޚާލީފާ މުތަވައްކިލުގެ ދުވަސްވަރަށެވެ. އެދުވަސްވަރު ގަނޑުވަރުތައް އެރަށުގައި ބިނާކުރެއްވުމަށް 140 މިލިއަން ދިރުހަމް ހަރަދު ކުރެއްވިއެވެ. މީގެ އިތުރުން ފެންގަނޑާއި، 44 ހާސް މީޓަރގެ ބޮޑު އަލް މަސްޖިދު ޖާމިޢު ފާހަނގަ ކުރެވެއެވެ.މީގެ އިތުރުން ބަޣުދާދުގައިވާ ޢިމްރާނީ ބިނާތައްފާހަނަގަ ކުރެވެއެވެ.
ޢައްބާސީންގެ ދުވަސްވަރު ދެންފާހަނގަ ކޮށްލެވޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި، އައްބާސީންގެ ދައުރު ފެތުރުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވި އަޅުންނަށް ބަރޯސާކުރުމާއި، ޚަލީފާކަމަށް އިސްކުރުމުގައި ކީރިތި ރަސޫލާގެ އާލުބައިތުން ޙައްޤުކަންބޮޑުކަމަށް ދުއްޓެވެ. މިގޮތުން އެމީހުންނާއިދޭތެރޭ ޚާއްޞަގޮތެއް ގެންގުޅުއްވިއެވެ. މީގެއިތުރުން އެބައިމީހުންނާއި އެކި ގޮތްގޮތުން ކުރިމަތި ވަމުންދިޔަ ގޮންޖެހުންތަކަށް ރައްދު ދިނުމުގެ ގޮތުން ސިޔާސީ ހުނަރުވެރިން އިތުރުކުރުމަށް ދީންތަންދިން މިންވަރަކުން މަސައްކަތްކުރިއެވެ.
އިސްލާމީ ޙަޟާރީ ކުރިއެރުންތަކާއި ފުޠޫޙާތުގެ ޙަރަކާތްތަކަކީވެސް ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޒަމާނުގައި ފާހަނގަ ކޮށްލެވޭ ޚާއްޞަ ކަންތައްތަކެވެ. މިދައުރުގައި އިސްލާމީ ފުތޫޙާތުގެ ކަންތައްތައް ހިނަގަމުންދިޔައީ ޙަޟާރީ އުސޫލް ތަކުގެ ތެރެއިންލާފައެވެ.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق